11 Open Source Gemeente Projecten Die in 2025 Geld Besparen
Open source gemeente projecten veranderen de manier waarop lokale overheden werken. Wist je dat OpenStad, een open source platform ontwikkeld door de gemeente Amsterdam, al voor meer dan 100 projecten in verschillende gemeenten is gebruikt?
De resultaten zijn indrukwekkend. In Den Haag alleen al hebben 4.098 inwoners deelgenomen aan 24 participatieprojecten via OpenStad, met een respons van 33% voor lokale initiatieven. Daarnaast zien we steeds meer open source nederlandse initiatieven zoals het Mariahoeve Knapt Op! project, waarbij bijna 2.000 inwoners stemden over de besteding van €3 miljoen voor buurtverbeteringen. Deze open source voorbeelden laten zien dat transparantie en samenwerking niet alleen de betrokkenheid van burgers vergroten, maar ook tot kostenbesparing leiden.
In dit artikel bekijken we 11 veelbelovende open source projecten die gemeenten in 2025 geld kunnen besparen. Van de Standaard voor Publieke Code tot de componentenbibliotheek van Den Haag, die al interesse heeft gewekt bij meer dan 50 publieke organisaties, waaronder gemeenten, provincies en waterschappen. De gemeente Amsterdam publiceert bijvoorbeeld al haar open source projecten op GitHub, wat bewijst dat de toekomst van gemeentelijke dienstverlening in open samenwerking ligt.
OpenStad
Image Source: openstad.org
In 2016 begon de gemeente Amsterdam met een innovatief project dat tegenwoordig het hele land bereikt. OpenStad is ontstaan uit de behoefte om burgerparticipatie toegankelijker te maken. Momenteel gebruiken meer dan 50 publieke organisaties dit open source platform, waaronder gemeenten, provincies, waterschappen en zelfs woningcorporaties.
OpenStad projectdoel
Het hoofddoel van OpenStad is simpel: inwoners meer invloed en zeggenschap geven over hun directe leefomgeving. Door digitale participatie laagdrempeliger te maken, worden burgers aangemoedigd om mee te denken en te beslissen over lokale initiatieven. Amsterdam en Den Haag hebben gezamenlijk geïnvesteerd in dit platform om participatieprojecten naar een hoger plan te tillen.
De resultaten zijn veelbelovend. In Den Haag is OpenStad al ingezet voor 24 participatietrajecten waarbij duizenden inwoners betrokken raakten. Een concreet voorbeeld is het wijkbudget in Benoordenhout, waar maar liefst 4.098 bewoners stemden op hun favoriete buurtplannen – een respons van 33%.
OpenStad technische aanpak
OpenStad is opgebouwd als een modulair platform met interactieve widgets die eenvoudig gecombineerd kunnen worden. Deze flexibiliteit maakt maatwerk mogelijk voor ieder participatieproject. De beschikbare tools omvatten:
- Online stemtools voor bewonersvoorstellen
- Participatief begroten waarbij burgers budgetten toewijzen
- Interactieve kaarten voor gebiedsontwikkeling
- Keuzewijzers voor complexe openbare ruimteprojecten
De nieuwste versie van het platform is ‘headless’, waardoor de tools in elke website of applicatie geïntegreerd kunnen worden, vergelijkbaar met het invoegen van een YouTube-video. Hiermee wordt de digitale participatie nog toegankelijker en herkenbaarder voor inwoners.
OpenStad kostenbesparing
Als open source software is OpenStad gratis beschikbaar via GitHub voor alle gemeenten en organisaties die er gebruik van willen maken. Toch zijn er kosten verbonden aan de implementatie. De startkosten voor implementatie en huisstijlaanpassingen bedragen tussen €3.500 en €6.500, terwijl de maandelijkse hostingkosten rond de €300 liggen.
Afhankelijk van de complexiteit van de projecten variëren de technische ondersteuningskosten. Voor eenvoudige sites zonder maatwerk ligt dit rond de €1.000-€1.500, terwijl complexere projecten zoals participatief begroten tussen de €7.500 en €10.000 kunnen kosten. De kosten nemen af naarmate sites hergebruikt worden.
OpenStad toekomstpotentieel
Met meer dan 100 succesvolle projecten in Amsterdam, Den Haag, Alphen aan den Rijn, Haarlem en Utrecht toont OpenStad zijn potentieel voor de toekomst. Het platform heeft zich ook tijdens de coronacrisis bewezen door participatieprocessen digitaal door te laten gaan.
De gemeenschap rond OpenStad groeit gestaag. Naast gemeenten tonen nu ook provincies, waterschappen, universiteiten en bewonersgroepen interesse. De Provincie Zuid-Holland is bijvoorbeeld de eerste provincie die OpenStad gaat gebruiken.
Momenteel staat de OpenStad software onder beheer van de gemeente Amsterdam. Voor de toekomst verkennen de VNG, gemeente Amsterdam en deelnemende gemeenten, ondersteund door de Foundation for Public Code, hoe het beheer van de code het beste vorm kan krijgen.
Standaard voor Publieke Code
Image Source: Code For NL
Onlangs kreeg Nederland er een belangrijk instrument bij voor betere overheids-IT: de Nederlandse vertaling van de Standard for Public Code werd op 13 december 2024 officieel gelanceerd. Deze vertaling, nu bekend als de Standaard voor Publieke Code, maakt opensourcewerken toegankelijker voor meer Nederlandse organisaties.
Publieke Code projectdoel
De Standaard voor Publieke Code is een set criteria die publieke organisaties ondersteunt bij het gezamenlijk ontwikkelen en onderhouden van software en bijbehorend beleid. Het hoofddoel is helder: hoogwaardige software en beleid ontwikkelen voor betere publieke dienstverlening.
Bovendien helpt de standaard bij het creëren van codebases die in verschillende contexten herbruikbaar zijn en in samenwerking onderhouden kunnen worden. De leidraad is bedoeld voor alle overheidsniveaus – van gemeentelijk tot internationaal – en biedt adviezen voor beleidsmakers, managers, ontwikkelaars en leveranciers.
Publieke Code technische aanpak
De technische aanpak van de standaard richt zich op het ontwikkelen van software die aan zes kernwaarden voldoet:
- Open en toegankelijk
- Herbruikbaar in verschillende contexten
- Leesbaar en begrijpelijk
- Verifieerbaar en te verantwoorden
- Duurzaam op lange termijn
De standaard is tijds- en technologieonafhankelijk ontworpen, waardoor deze blijvend relevant is ongeacht technologische veranderingen. Hierdoor kunnen gemeenten en andere overheidsinstellingen langdurig profiteren van de richtlijnen.
Publieke Code kostenbesparing
De economische voordelen van de Publieke Code standaard zijn aanzienlijk. De standaard helpt namelijk bij het:
- Verminderen van technische achterstanden (“technical debt”)
- Voorkomen van falende IT-projecten
- Vergroten van controle en beslissingsbevoegdheid over IT-systemen
- Verbeteren van relaties met leveranciers door een beter economisch model
Door ‘vendor lock-in’ te vermijden, krijgen gemeenten meer onafhankelijkheid en flexibiliteit. Dit is cruciaal gezien dat veel gemeenten momenteel onvoldoende technische kennis hebben om de juiste eisen te stellen aan hun software, waardoor ze volledig afhankelijk worden van dezelfde leverancier.
Publieke Code toekomstpotentieel
De Standaard voor Publieke Code heeft grote toekomstpotentie als levend document. Via de website kunnen gebruikers suggesties doen voor verbeteringen, die worden beoordeeld door stichting Code4NL. Daarnaast kan het document als eigen editie worden geprint en gedeeld binnen organisaties.
Toch is het belangrijkste aspect van de standaard dat deze open source als model ziet dat “samenwerken op grote schaal mogelijk maakt”, volgens Boris van Hoytema. Dit bevordert innovatie en stabiliteit op een niveau dat met andere samenwerkingsmodellen niet haalbaar is.
De standaard sluit perfect aan bij het “open, tenzij-beleid” dat ongeveer vier jaar geleden werd geïntroduceerd. Dit beleid stelt dat overheidssoftware onder de Wet open overheid valt en daarom openbaar moet zijn, tenzij er zeer goede redenen zijn om dit niet te doen. De Publieke Code standaard helpt gemeenten bij het invullen van deze wettelijke verplichting.
Common Ground
Het collectieve project van Nederlandse gemeenten om hun informatievoorziening te moderniseren is in volle gang. Common Ground, een fundamentele hervorming van de gemeentelijke IT-infrastructuur, wordt steeds breder omarmd als dé oplossing voor verouderde systemen.
Common Ground projectdoel
Common Ground is een informatiekundige visie waarmee gemeenten samen hun informatievoorziening eenvoudiger, flexibeler en slimmer inrichten. Het hoofddoel is duidelijk: gemeenten bevrijden uit de houdgreep van verouderde systemen en hoge kosten.
Door deze hervorming kunnen gemeenten hun dienstverlening en bedrijfsvoering ingrijpend verbeteren en beter inspelen op maatschappelijke opgaven. Terwijl het huidige ICT-landschap vaak wordt gekenmerkt door verkokering en kostbare koppelingen, biedt Common Ground een moderne aanpak die datagedreven werken faciliteert.
Common Ground technische aanpak
De technische aanpak van Common Ground draait om het scheiden van processen en gegevens. Dit principe breekt met de traditionele silo-structuur waarin werkprocessen verweven zijn met gegevens. In plaats daarvan kunnen gemeenten gegevens rechtstreeks bij de bron bevragen, zonder volledige databestanden te kopiëren.
Common Ground werkt volgens een moderne, agile methode voor het ontwerpen, bouwen en beheren van ICT-systemen. Het uitgangspunt is een gezamenlijk gegevenslandschap dat flexibiliteit en innovatie bevordert.
Common Ground kostenbesparing
De financiële voordelen van Common Ground zijn aanzienlijk. Volgens een eerste kwalitatieve en kwantitatieve doorkijk kan op ICT-kosten een besparing in de orde van grootte van €200 tot €300 miljoen worden behaald.
Nog indrukwekkender is de potentiële besparing op primaire processen, die kan oplopen tot €1 tot €2 miljard per jaar. Deze besparingen komen voort uit gezamenlijke ontwikkeling, efficiënt inkopen en hergebruik van componenten.
Common Ground toekomstpotentieel
Het toekomstpotentieel van Common Ground is veelbelovend. De beweging is sinds 2018 gestaag gegroeid, met steeds meer deelnemende gemeenten. Momenteel werken gemeenten samen met marktpartijen aan een breed scala van componenten die voldoen aan de Common Ground-principes.
Bovendien staat er een transitieprogramma klaar dat gemeenten helpt bij de implementatie. Dit programma faciliteert de transitie, creëert randvoorwaarden en jaagt de ontwikkeling aan. Het niet uitvoeren van dit programma zou volgens experts leiden tot grote risico’s voor de continuïteit van dienstverlening en andere kritieke processen.
Gemeenten hoeven niet allemaal tegelijk om te schakelen. Elke gemeente kan instappen op een moment dat past bij haar situatie, met een transitieperiode van ongeveer 5 tot 10 jaar waarin nieuwe en bestaande systemen naast elkaar zullen functioneren.
DigiD Open Source
Image Source: Logius
De digitale identiteit van Nederland onderging een belangrijke transformatie toen het ministerie van Binnenlandse Zaken de broncode van DigiD publiek toegankelijk maakte. Deze stap naar transparantie markeert een keerpunt in hoe de overheid omgaat met cruciale digitale infrastructuur.
DigiD projectdoel
Het hoofddoel van het openbaar maken van de DigiD-broncode is het bevorderen van transparantie binnen de digitale overheid. Na een verzoek in het kader van de Wet open overheid (Woo) in juni 2022, heeft Logius onderzocht hoe de code verantwoord vrijgegeven kon worden. Deze publicatie past perfect binnen het kabinetsbeleid voor een transparantere overheid en maakt de werking van deze essentiële identificatiedienst inzichtelijk voor iedereen.
DigiD blijft voor alle gebruikers een veilig en betrouwbaar middel om in te loggen bij overheidsinstellingen. De openbaarmaking van de code verandert niets aan de functionaliteit, maar vergroot wel het vertrouwen in de dienst.
DigiD technische aanpak
Momenteel is de gepubliceerde broncode een momentopname – een ‘foto’ van de code op een specifiek moment. De code is beschikbaar op de GitHub-pagina van het ministerie van BZK en mag hergebruikt worden onder de EUPL-licentie.
Bij het vrijgeven zijn bepaalde gevoelige fragmenten verwijderd:
- Informatie over de infrastructuur (vervangen door ‘S’ voor security)
- Persoonsgegevens van ontwikkelaars (vervangen door ‘P’ voor privacy)
Inmiddels is naast de mobiele app ook een tweede deel van de DigiD-software die bij Logius draait openbaar gemaakt. Voorafgaand aan deze publicatie heeft een externe organisatie uitgebreid onderzoek gedaan om een verantwoorde vrijgave te garanderen.
DigiD kostenbesparing
De kostenaspecten van DigiD zijn aanzienlijk voor gemeenten. Sinds 2018 worden de kosten van DigiD doorberekend aan de instanties die ervan gebruikmaken, waaronder gemeenten, de Belastingdienst, het UWV en zorgverzekeraars. Voor elke succesvolle inlog met DigiD wordt 14 cent in rekening gebracht.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) schat dat gemeenten hierdoor ongeveer 20 miljoen euro extra kwijt zijn en heeft compensatie geëist van het kabinet. Door de broncode openbaar te maken, ontstaan er echter nieuwe mogelijkheden voor kostenefficiëntie en gezamenlijke ontwikkeling.
DigiD toekomstpotentieel
Voor de toekomst wil Logius niet alleen momentopnames maar een continue stroom van updates delen – een ‘film’ in plaats van een ‘foto’. Hiervoor moet de software eerst geschikt worden gemaakt en moet de organisatie klaar zijn voor deze nieuwe werkwijze.
Deze open source benadering biedt kansen voor:
- Verbeterde samenwerking tussen gemeenten en andere overheidsinstanties
- Verhoogde beveiliging door externe controle van de code
- Mogelijkheden voor innovatie en kostenreductie door gezamenlijke ontwikkeling
Het publiceren van de DigiD-broncode is een belangrijke stap in de richting van een volledig transparante digitale overheidsinfrastructuur, waarbij veiligheid en toegankelijkheid hand in hand gaan.
Amsterdam GitHub Repositories
Op GitHub schittert de gemeente Amsterdam met ruim 410 open source repositories – een schat aan digitale bouwstenen voor andere gemeenten. Deze transparante aanpak maakt Amsterdam tot een pionier in open source ontwikkeling binnen de Nederlandse overheid.
Amsterdam projectdoel
Het hoofddoel van Amsterdams GitHub-initiatief is helder: het publiceren van broncode onder open source licenties (voornamelijk MPL2.0) om iedereen toe te staan de code te bekijken en te hergebruiken in eigen projecten. Dit past in de bredere visie dat deelname aan het open source ecosysteem essentieel is voor de ontwikkeling van digitale overheidsdiensten.
Amsterdam ziet open source als meer dan alleen een technische keuze. Het is een manier om waardevolle samenwerkingen mogelijk te maken die anders onbereikbaar zouden blijven. Bovendien biedt het de noodzakelijke transparantie voor burgers en bedrijven over hoe digitale diensten werken en hoe data wordt gebruikt.
Amsterdam technische aanpak
De technische portfolio van Amsterdam op GitHub is indrukwekkend gevarieerd. Projecten zoals het “design-system” (met 30 sterren op GitHub), “amsterdam-schema” en “mijn-amsterdam-frontend” tonen de breedte van het aanbod. Deze projecten gebruiken diverse technologieën, waaronder TypeScript, Python en JavaScript.
Het “Mijn Amsterdam” portaal – te vinden op mijn.amsterdam.nl – bestaat bijvoorbeeld uit een React applicatie met een Node Express back-end. De ontwikkelaars werken met TypeScript en scss modules voor styling. Veel projecten volgen een trunk-based development benadering met één hoofdbranch die altijd productiewaardig moet zijn qua functionaliteit, stabiliteit en codekwaliteit.
Amsterdam kostenbesparing
Door open source ontwikkeling vermijdt Amsterdam vendor lock-in en krijgt het flexibele controle over processen en datatoegang. Dit maakt het mogelijk om met een breder scala aan leveranciers en freelance ontwikkelaars samen te werken, wat vaak kostenefficiënter is.
Daarnaast zijn open source projecten ontworpen voor hergebruik. Als een project succesvol is, kan het relatief eenvoudig worden aangepast voor implementatie in andere omstandigheden of gemeenten. Dit schalingsprincipe bespaart ontwikkelkosten en versnelt innovatie.
Amsterdam toekomstpotentieel
Voor de toekomst ziet Amsterdam open source als een manier om aantrekkelijker te worden voor getalenteerde, maatschappelijk betrokken ontwikkelaars. De stad speelt een actieve rol in het verbeteren van de beveiliging van open source projecten waar ze van afhankelijk zijn, en nodigt tegelijkertijd de bredere gemeenschap uit om de beveiliging van hun projecten te controleren.
Het Amsterdam GitHub-initiatief is blijvend gericht op schaalbare en interoperabele projecten. Hiermee wil de gemeente kennisdeling stimuleren die bijdraagt aan de ontwikkeling van hoogwaardige open source software voor Amsterdam én de wereld.
Perceelwijzer
De waterschappen innoveren flink op digitaal gebied, met als opvallend resultaat de Perceelwijzer app. Dit open source initiatief van drie Brabantse waterschappen verbetert de communicatie tussen waterbeheerders en agrariërs via een slimme mobiele toepassing.
Perceelwijzer projectdoel
Perceelwijzer is ontwikkeld door Waterschap Aa en Maas, Waterschap de Dommel en Waterschap Brabantse Delta, in samenwerking met Provincie Noord-Brabant en ZLTO. Het hoofddoel is glashelder: het verbeteren van de persoonlijke communicatie en interactie tussen agrariërs en waterschappen op perceelsniveau. De app maakt actuele informatie direct toegankelijk voor boeren en tuinders, waardoor zij beter geïnformeerd beslissingen kunnen nemen over hun land.
Perceelwijzer technische aanpak
De technische opzet van Perceelwijzer is doordacht. Gebruikers kunnen in de app specifieke percelen selecteren en ontvangen vervolgens actuele informatie over deze percelen op hun mobiele telefoon of tablet. Denk hierbij aan gegevens over het eerstvolgende maaimoment of andere relevante activiteiten. Bovendien combineert de app waterschapsinformatie met weerdata van het KNMI, wat een completer beeld geeft.
Een bijzonder handige functie is dat gebruikers zelf kunnen bepalen welke informatie zij willen zien en of zij daar pushberichten voor wensen te ontvangen. Daarnaast kunnen agrariërs via de app rechtstreeks meldingen doen aan het waterschap. Het Waterschapshuis beheert de app voor alle deelnemers en onderhoudt de contacten met betrokken leveranciers.
Perceelwijzer kostenbesparing
Qua kostenaspect valt direct op dat de app volledig gratis beschikbaar is voor eindgebruikers. Er zijn geen kosten verbonden aan het gebruik van de applicatie. Dit maakt de drempel voor adoptie laag en vergroot het bereik aanzienlijk. Dankzij een innovatiesubsidie kan de app inmiddels landelijk worden ingezet, wat schaalvoordelen oplevert voor deelnemende waterschappen.
Perceelwijzer toekomstpotentieel
Het toekomstperspectief voor Perceelwijzer oogt veelbelovend. Inmiddels hebben 14 partijen aangegeven de app te willen gebruiken, wat duidt op een groeiend draagvlak. De app wordt voortdurend doorontwikkeld met nieuwe functionaliteiten, waardoor de waarde voor gebruikers blijft toenemen.
De app werkt zonder gebruikersaccount, wat betekent dat instellingen en geselecteerde percelen niet gedeeld worden over meerdere apparaten. Dit zou in toekomstige versies mogelijk verbeterd kunnen worden. Desondanks kan de app overal gebruikt worden, zolang het apparaat maar verbinding heeft met internet – zelfs buiten Nederland.
Componentenbibliotheek Den Haag
Image Source: NL Design System
De gemeente Den Haag innoveert op digitaal gebied met een open source componentenbibliotheek die de ontwikkeling van gemeentelijke websites en applicaties vereenvoudigt. Dit project toont hoe gemeenten met herbruikbare digitale bouwstenen hun dienstverlening kunnen verbeteren.
Componentenbibliotheek projectdoel
Het hoofddoel van de Den Haagse componentenbibliotheek is het creëren van schaalbare, herkenbare functionaliteit voor meerdere online initiatieven. De bibliotheek bevat lay-outs, huisstijlelementen, knoppen en andere onderdelen die als bouwstenen verwerkt worden in websites en apps. Hierdoor kunnen nieuwe digitale producten in kortere tijd worden gebouwd.
Bovendien zorgt de bibliotheek ervoor dat alle componenten voldoen aan toegankelijkheidseisen, wat een belangrijke voorwaarde is voor overheidsdiensten. De gemeente werkt momenteel aan de basis van hun website door de componentenbibliotheek volledig aan alle toegankelijkheidsvereisten te laten voldoen.
Componentenbibliotheek technische aanpak
Technisch gezien is de bibliotheek opgebouwd uit React-componenten die zo zijn geconstrueerd dat andere overheden ze met minimale inspanning kunnen hergebruiken. Alle componenten zijn beschikbaar in een basisstijl, waarna organisaties via Design Tokens hun eigen huisstijl kunnen toepassen.
De componenten worden momenteel gebruikt voor:
- De corporate website (WordPress – Open Web Concept)
- Satelliet websites (WordPress)
- OpenSource eFormulieren (OpenFormulieren – Dimpact)
- Portal (MijnDenHaag – samenwerking met Amsterdam en Dimpact)
Een bijzonder aspect is dat techniek en styling gescheiden zijn, waardoor het ontwerpproces en het vullen van content als losse trajecten kunnen worden opgepakt zonder op elkaar te wachten.
Componentenbibliotheek kostenbesparing
De kostenbesparingen zijn aanzienlijk. Ten eerste is er geen noodzaak om iedere vijf jaar compleet nieuwe websites te ontwikkelen, aangezien de componenten steeds met de laatste technieken meegroeien. Daarnaast kunnen standaard contentelementen door alle opdrachtgevers worden gebruikt, wat gezamenlijke doorontwikkeling mogelijk maakt.
Verder kan de gemeente een pre-audit op toegankelijkheid uitvoeren die voor alle websites geldt. Wanneer problemen worden opgelost, profiteren alle aangesloten websites daarvan. Na een toegankelijkheidsaudit of bij technische problemen kan men snel schakelen en oplossingen voor iedereen uitrollen.
Componentenbibliotheek toekomstpotentieel
Voor de toekomst wil Den Haag de componentenbibliotheek in een headless CMS (WordPress headless) van het Open Webconcept omzetten tot een groot schaalbaar product, waarbij elke (semi)overheidsinstantie kan aansluiten. Dit versterkt tegelijkertijd een bestaande overheidscommunity en het bijbehorende ecosysteem met leveranciers.
Tevens sluit het project aan bij het NL Design System, wat organisatie-overstijgende samenwerking bevordert om componenten te bouwen die consistenter, gebruiksvriendelijker en toegankelijker zijn. Hiermee wordt het uitwisselen van toepassingen tussen overheidsinstellingen makkelijker en veiliger gemaakt.
Open Webconcept
Image Source: Yard Digital Agency
Vanuit een klein initiatief in 2018 is het Open Webconcept uitgegroeid tot een krachtige beweging waarbij nu meer dan 38 gemeenten en 6 marktpartijen samenwerken aan innovatieve digitale dienstverlening. Jaarlijks is het aantal deelnemende gemeenten verdubbeld, wat het succes van deze open source aanpak bevestigt.
Open Webconcept projectdoel
Het Open Webconcept ontstond vanuit de overtuiging dat gemeentelijke digitale dienstverlening innovatiever en voordeliger kan. Het hoofddoel is duidelijk: weer regie krijgen op de eigen gemeentelijke digitaliseringsroadmap en het verbeteren van marktwerking tussen leveranciers.
Oorspronkelijk ondertekenden de gemeenten Buren, Heerenveen, Súdwest-Fryslân en Lansingerland een intentieverklaring om dit te realiseren. Het initiatief sluit naadloos aan bij de Common Ground-visie van de VNG, waarbij informatiesystemen zijn gebaseerd op onafhankelijk opererende bouwblokken.
Open Webconcept technische aanpak
Technisch gezien is het Open Webconcept opgebouwd uit WordPress met open source modules. Het functioneert als een digitale bibliotheek waarin gemeenten onderling online toepassingen en dataservices ontwikkelen en delen via herbruikbare bouwblokken.
Bovendien werken de deelnemers aan een soevereine cloudomgeving op basis van Haven.io, een standaard voor platform-onafhankelijke cloudhosting. Hierbij wordt Nextcloud omarmd als open source-oplossing voor gegevensuitwisseling en samenwerking, waarmee gemeenten controle houden over hun data.
Open Webconcept kostenbesparing
De kostenvoordelen zijn aanzienlijk. Door gezamenlijke ontwikkeling vermindert het Open Webconcept de ontwerp-, ontwikkel- en beheerkosten. Daarnaast krijgen gemeenten meer regie en flexibiliteit over hun digitale dienstverlening.
Een uniek aspect is dat er geen centrale financiering is voor het beheer. Dit is pragmatisch ondergebracht bij gemeenten die vrijwillig het beheer van componenten op zich nemen. Inmiddels zetten vijf marktpartijen de bouwstenen in om gemeenten tegen verantwoorde kosten te helpen met innovatieve digitale dienstverlening.
Open Webconcept toekomstpotentieel
Voor de toekomst wordt gewerkt aan zogenaamde “motorblokken” in Nextcloud – compacte, herbruikbare apps die specifieke functionaliteiten bieden. Een voorbeeld is de Zaak Afhandel App met de Integraal Klantbeeld Widget.
De nieuwe cloud-infrastructuur geeft gemeenten volledige soevereiniteit over data en applicaties, minder afhankelijkheid van commerciële cloudproviders en een veilige infrastructuur binnen Nederlandse datacenters. Holger Peters, initiatiefnemer van Open Webconcept, benadrukt: “We bouwen samen aan een ecosysteem waarin gemeenten zélf de regie hebben over hun digitale omgeving”.
Algoritmeregister BZK
Image Source: Digitale Overheid
Het algoritmeregister van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werpt nieuw licht op hoe de overheid algoritmes gebruikt. Met momenteel meer dan 500 geregistreerde algoritmes groeit dit open source initiatief gestaag als transparantietool voor burgers en overheidsorganisaties.
Algoritmeregister projectdoel
Het hoofddoel van het algoritmeregister is om informatie over overheidsalgoritmes op één doorzoekbare plek te publiceren. Hierdoor kunnen burgers, maatschappelijke organisaties en media de overheid kritisch volgen en controleren of zij zich aan de regels houdt. Dit register is ontstaan als onderdeel van de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren.
Het kabinet wil dat algoritmes wettelijk worden gecontroleerd op discriminatie en willekeur. Bovendien moeten burgers erop kunnen vertrouwen dat algoritmes voldoen aan publieke waarden en wettelijke normen, met duidelijke uitleg over de werking. De toeslagenaffaire, waarin discriminerende risico-algoritmes een centrale rol speelden, heeft de noodzaak voor dit register onderstreept.
Algoritmeregister technische aanpak
Het algoritmeregister is gebouwd met open source software en wordt op een transparante manier ontwikkeld. Iedereen kan meekijken op de GitHub-pagina van het ministerie van BZK. Het register maakt gebruik van kennis uit pilots en ervaringen met bestaande algoritmeregisters.
In het register staan verschillende soorten algoritmes:
- Hoog-risico AI-systemen
- Niet-zelflerende algoritmes
- Algoritmes met een lager risicoprofiel
Na de lancering in december 2022 is het register doorontwikkeld op basis van uitgebreid doelgroepenonderzoek. Tevens worden regelmatig open bijeenkomsten georganiseerd waarin deelnemers kunnen meedenken over de verdere ontwikkeling.
Algoritmeregister kostenbesparing
Het algoritmeregister begon in december 2022 met 109 algoritmes en groeide binnen anderhalf jaar naar meer dan 500 geregistreerde algoritmes. Opvallend genoeg zijn gemeenten hierin koplopers met gezamenlijk 365 aangemelde algoritmes, terwijl de rijksoverheid slechts 13 algoritmes heeft toegevoegd.
Ondanks het belang van het register krijgt het ministerie geen extra budget om dit proces te ondersteunen. Niettemin maken de transparantie en het open source karakter van het register kostenefficiëntie mogelijk door gedeelde kennis en samenwerkingsmogelijkheden tussen overheidsinstanties.
Algoritmeregister toekomstpotentieel
Voor de toekomst wordt verwacht dat het register eind 2025 volledig up-to-date zal zijn. Uiteindelijk wordt registratie van impactvolle algoritmes wettelijk verplicht. Het register zoekt aansluiting bij de Europese AI-Verordening om het voor overheden makkelijker te maken aan zowel Nederlandse als Europese verplichtingen te voldoen.
Alexandra van Huffelen, voormalig staatssecretaris van Digitalisering, benadrukte dat het register essentieel is om mensen meer regie te geven over hun digitale leven. Zij ziet een toekomst waarin het register volledig is gevuld en echt toegankelijk en begrijpelijk is voor iedereen die er gebruik van maakt.
Huwelijksplanner Gemeente
Image Source: vrijBRP
De gemeentelijke bureaucratie rondom het huwelijk krijgt een digitale transformatie met de open source Huwelijksplanner. Dit initiatief moderniseert een proces dat vaak gezien wordt als tijdrovend en ouderwets, terwijl trouwen in de top 12 van belangrijkste gemeentelijke diensten staat.
Huwelijksplanner projectdoel
De Huwelijksplanner heeft een duidelijk doel: inwoners in staat stellen om snel en eenvoudig vanaf de bank hun huwelijk te regelen. Bovendien wil het project de gemeentelijke backoffice ontlasten door administratieve handelingen te automatiseren. Het systeem voegt waarde toe en ontzorgt burgers bij het plannen van een belangrijke levensgebeurtenis.
De ontwikkeling volgt de Common Ground-visie en wil actief bijdragen aan ‘samen organiseren’. Het digitaal plannen van een huwelijk bespaart zowel gemeenten als burgers kostbare tijd, waarbij bruidsparen niet langer tijdens kantooruren naar het gemeentehuis hoeven.
Huwelijksplanner technische aanpak
Technisch gezien wordt de Huwelijksplanner ontwikkeld volgens een Design Thinking en Scrum-methode. Via het platform kunnen burgers zelf digitaal hun ceremonie plannen, inclusief datum, locatie en trouwambtenaar. Tevens kunnen gebruikers getuigen aanmelden en digitaal communiceren en betalen.
De broncode is beschikbaar via GitHub, waar doorlopend wordt gewerkt aan het bouwen van componenten waarmee gemeenten een goed werkend trouwproces kunnen inrichten. Een belangrijk onderdeel is het medewerkersdashboard dat ambtenaren ondersteunt in hun werkprocessen.
Huwelijksplanner kostenbesparing
Het selfservicepercentage van 89% bij de gemeente Oss toont dat burgers de digitale weg goed weten te vinden. In 2020 verliepen hier 270 huwelijksaangiftes grotendeels via zelfbediening. Hierdoor worden acties voor ambtenaren beperkt, wat tot significante besparingen leidt.
Daarnaast wijst de traditionele weddingplanner-markt op aanzienlijke uitgaven (tussen €1.200 en €7.000) voor particuliere dienstverlening. De gemeentelijke Huwelijksplanner kan dit belangrijk proces goedkoper en efficiënter maken.
Huwelijksplanner toekomstpotentieel
Het project Huwelijksplanner nadert het einde met beoogde ingebruikname bij de gemeente Utrecht. Verschillende andere gemeenten willen het systeem eveneens implementeren. In 2022 ging de gemeente Utrecht aan de slag met de verdere implementatie na een succesvol testtraject.
Voor de toekomst wordt gewerkt aan een implementatieroutekaart die andere gemeenten kunnen volgen. Hierdoor kunnen lokale overheden het trouwproces volgens dezelfde productvisie inrichten, met aanpassingen voor lokale bijzonderheden. Als het systeem eenmaal in productie is, kan het snel doorontwikkelen door de actieve en betrokken stakeholders met een gemeenschappelijke visie op het project.
Geboorteaangifte Module
Het digitaliseren van geboorteaangifte behoort tot de nieuwste open source innovaties binnen Nederlandse gemeenten. Waar nieuwe ouders vroeger verplicht naar het gemeentehuis moesten, kunnen zij nu in steeds meer gemeenten direct vanuit het kraambed hun pasgeboren kindje digitaal aangeven.
Geboorteaangifte projectdoel
Het hoofddoel van de online geboorteaangifte module is om kersverse ouders te ontlasten in een toch al hectische periode. Wettelijk moet de aangifte binnen 3 dagen na geboorte gebeuren, waarbij de geboortedag zelf niet meetelt. Te late aangifte kan leiden tot een boete via het Openbaar Ministerie. De online module maakt deze wettelijke verplichting aanzienlijk eenvoudiger.
In Ede zijn ouders volgens betrokkenen “razend enthousiast” over de digitale aangifte. Bovendien blijkt dat ouders het als bijzonder moment ervaren wanneer ze samen digitaal aangifte kunnen doen, in plaats van dat één ouder (meestal de vader) naar het gemeentehuis moet.
Geboorteaangifte technische aanpak
Technisch gezien werkt de module via een beveiligde verbinding waarvoor DigiD noodzakelijk is. Vanwege fraudepreventie moet een arts of verloskundige een digitale verklaring afgeven voor de ambtenaar van de burgerlijke stand. Ouders kunnen vervolgens 24/7 aangifte doen via een link op de gemeentewebsite.
Voor een succesvolle digitale aangifte zijn enkele voorwaarden essentieel:
- Een ondertekende geboorteverklaring van verloskundige of arts
- Indien van toepassing: akte van erkenning kind
- Beide ouders moeten op hetzelfde adres in Nederland wonen
Na verwerking wordt een geboorteakte opgemaakt en ontvangt het kind binnen ongeveer een week een Burgerservicenummer (BSN).
Geboorteaangifte kostenbesparing
Het doen van geboorteaangifte is gratis, hoewel voor een afschrift van de geboorteakte kosten worden gerekend (gemiddeld €17,10 in 2025). De echte besparing zit echter bij de gemeenten zelf.
In Ede, waar circa 2400 geboorten per jaar worden geregistreerd, bespaart de digitale aangifte ongeveer 280 uur aan verwerkingstijd. Deze vrijgekomen tijd wordt ingezet voor andere belangrijke taken zoals het tegengaan van ID-fraude en kwaliteitsverbetering van gegevens.
Tevens is de verwerkingstijd van een digitale aangifte aanzienlijk korter. De gegevens zijn namelijk vooringevuld, wat de verwerkingssnelheid verhoogt en foutmarges verkleint.
Geboorteaangifte toekomstpotentieel
Het ambitieuze streven is dat uiteindelijk nog slechts 5% van de geboorteaangiftes via de balie verloopt. Deze zullen waarschijnlijk de complexere zaken betreffen, waar persoonlijk contact wenselijk is.
De open source geboorteaangifte module groeit intussen gestaag. Gemeenten zoals Súdwest-Fryslân, Rotterdam en Vijfheerenlanden bieden deze service inmiddels aan, en het aantal deelnemende gemeenten stijgt. De technische mogelijkheden breiden zich ook uit naar internationale aanvragen en speciale situaties zoals levenloos geboren kinderen, waarvoor specifieke procedures nodig zijn.
Ondanks deze digitalisering blijft een baliebezoek altijd mogelijk voor wie dat wenst. Op deze manier houdt de overheid rekening met verschillende behoeften van burgers, terwijl ze tegelijkertijd inzet op efficiëntere open source dienstverlening.
Vergelijkingstabel
| Project Naam | Hoofddoel | Technische Basis | Kostenbesparing/Impact | Toekomstperspectief |
|---|---|---|---|---|
| OpenStad | Burgerparticipatie toegankelijker maken | Modulair platform met interactieve widgets | €3.500-€6.500 implementatie, €300/maand hosting | >100 projecten, groeiende gemeenschap |
| Standaard voor Publieke Code | Hoogwaardige software en beleid ontwikkelen | Tijds- en technologieonafhankelijk ontwerp | Vermindert technische schuld en falende IT-projecten | Doorlopende ontwikkeling via suggesties gebruikers |
| Common Ground | Modernisering gemeentelijke IT-infrastructuur | Scheiding van processen en gegevens | €200-300 miljoen ICT besparing | 5-10 jaar transitieperiode |
| DigiD Open Source | Transparantie digitale overheidsinfrastructuur | Gepubliceerde broncode op GitHub | €0,14 per succesvolle inlog | Continue updates gepland |
| Amsterdam GitHub Repositories | Delen van broncode voor hergebruik | >410 repositories, diverse technologieën | Vermijdt vendor lock-in | Focus op schaalbare projecten |
| Perceelwijzer | Verbeteren communicatie waterbeheerders en agrariërs | Mobiele app met pushberichten | Gratis voor eindgebruikers | 14 partijen aangesloten |
| Componentenbibliotheek Den Haag | Herbruikbare digitale bouwstenen | React-componenten | Vermindert ontwikkel- en beheerkosten | Integratie met NL Design System |
| Open Webconcept | Regie op gemeentelijke digitalisering | WordPress met open source modules | Gedeelde ontwikkelkosten | 38 gemeenten, 6 marktpartijen |
| Algoritmeregister BZK | Transparantie overheidsalgoritmes | Open source ontwikkeling | >500 geregistreerde algoritmes | Wettelijke verplichting in 2025 |
| Huwelijksplanner Gemeente | Digitalisering huwelijksproces | Design Thinking en Scrum | 89% selfservice percentage | Implementatie bij meerdere gemeenten |
| Geboorteaangifte Module | Vereenvoudigen geboorteaangifte | DigiD-beveiligde verbinding | 280 uur tijdsbesparing (Ede) | Streven naar 95% digitale aangiftes |
Conclusie
De toekomst van gemeentelijke dienstverlening is open source
Onze verkenning van deze dertien open source projecten laat zien dat Nederlandse gemeenten enorme stappen zetten richting innovatieve, kostenefficiënte dienstverlening. Steeds meer burgers verwachten tegenwoordig digitale diensten die 24/7 beschikbaar zijn, terwijl gemeenten tegelijkertijd worstelen met krappere budgetten. Open source biedt hiervoor een uitstekende oplossing.
Geld besparen vormt slechts één aspect van deze ontwikkelingen. Zo kan Common Ground potentieel €200-300 miljoen aan ICT-kosten besparen, maar daarnaast zelfs €1-2 miljard aan efficiëntiewinst in primaire processen opleveren. Het Open Webconcept groeit jaarlijks met een verdubbeling van het aantal aangesloten gemeenten, wat deze aanpak bewijst als financieel én praktisch haalbaar.
Burgerparticipatie verbetert bovendien aanzienlijk dankzij projecten zoals OpenStad. Hiermee krijgen inwoners daadwerkelijk invloed op hun directe leefomgeving. De resultaten spreken voor zich: duizenden Nederlanders hebben al deelgenomen aan lokale besluitvorming via deze platforms.
Transparantie is eveneens een cruciale waarde die deze projecten gemeen hebben. Het algoritmeregister van BZK bijvoorbeeld maakt algoritmes inzichtelijk voor burgers, waardoor overheidsbeslissingen beter controleerbaar worden. Ook het openbaar maken van de DigiD-broncode draagt bij aan een transparantere overheid.
Samenwerkend beheer biedt daarnaast volop mogelijkheden. Gemeenten die samen ontwikkelen, creëren niet alleen betere software maar delen tevens de kosten en risico’s. De componentenbibliotheek van Den Haag illustreert dit principe perfect – door herbruikbare digitale bouwstenen te delen kunnen nieuwe projecten sneller en goedkoper worden gerealiseerd.
Hoewel implementatie van open source projecten initieel enige investering vergt, wijzen alle voorbeelden op significante langetermijnvoordelen. Technische infrastructuur wordt flexibeler, duurzamer en minder afhankelijk van specifieke leveranciers. Zonder twijfel zullen gemeenten die vroeg instappen de grootste voordelen ervaren naarmate deze sector verder volwassen wordt.
Gemeenten kunnen dus niet langer wachten met het omarmen van open source. De voorbeelden tonen aan dat zowel grote steden als kleinere gemeenten succesvol kunnen deelnemen aan dit ecosysteem. Onafhankelijk van schaalgrootte biedt open source voor elke gemeente waardevolle kansen om dienstverlening te verbeteren én kosten te besparen.
Kortom, open source projecten vormen een essentieel onderdeel van toekomstgerichte gemeentelijke dienstverlening. Door publiek geld te investeren in publieke code creëren we samen een digitale infrastructuur die eerlijker, efficiënter en duurzamer is voor alle Nederlanders.